اخبار آلودگی هوا در رسانه‌ها

circle

پربیننده‌ترین اخبار آلودگی هوا

circle

آخرین اخبار آلودگی هوا

هرچند روز یک‌بار اخبار مربوط به آلودگی هوا در شهرهای مختلف کشور، به خصوص در کلان شهرهایی مانند تهران به گوش می‌رسد. سال‌هاست که وجود آلودگی در هوایی که تنفس می‌کنیم به عنوان یک تهدید جدی برای سلامت محیط زیست، حیوانات و انسان‌ها مطرح شده است. آلاینده‌های موجود در هوای آلوده اثربخشی زیادی در بروز انواع بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری دیابت، چاقی، اختلالات سیستم عصبی، تضعیف سیستم ایمنی به خصوص در افراد سالخورده، و اختلالات در سیستم تولید مثلی دارند.

تنفس هوای مسموم با ایجاد التهاب در سلول‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به انواع سرطان، بیماری‌های خودایمنی و دیگر بیماری‌های مزمن باشد. با این اوصاف خوب است تا علاوه بر شناخت این نوع آلودگی و همچنین با شناخت آلاینده‌های موثر بر ایجاد آلودگی در هوا، درباره روش‌های پیشگیری از ایجاد آن هم اطلاعاتی کسب کنیم. در ادامه این مطلب قصد داریم تا اطلاعات کاملی پیرامون آلودگی هوا، انواع آلاینده‌ها، تاثیرات آلودگی بر سلامت و روش‌هایی برای مقابله با افزایش آلودگی را با شما به اشتراک بگذاریم.

آلودگی هوا چیست؟

به حضور انواع مواد زیان آور مانند انواع گازهای سمی نظیر مونوکسید کربن و ذرات مولکولی آلوده، به اتمسفر زمین، آلودگی هوا می‌گویند. این آلودگی به دست جمعی از آلاینده‌ها با منشا طبیعی و غیرطبیعی رقم می‌خورد که انسان تنها در بخشی از آن دست دارد.

از انواع آلودگی‌های طبیعی می‌توان به گازهای ایجاد شده در اثر فوران آتش فشان‌ها، دود حاصل از آتش سوزی طبیعی در جنگل‌ها، فرایندهای پوسیدگی طبیعی و فرایندهای فروپاشی رادیواکتیو اشاره کرد. این موارد بعضی از انواع آلودگی‌هایی هستند که به طور طبیعی باعث ایجاد آلودگی در اتمسفر زمین می‌شوند.

آلودگی‌های ایجاد شده توسط انسان‌ها نیز بی‌شمار هستند. از دود ناشی از سیگار کشیدن گرفته تا دود حاصل از تولیدات کارخانه‌ای! در این میان سوزاندن بنزین توسط وسایل‌نقلیه شخصی و عمومی، دود حاصل از تولیدات انرژی مانند نیروگاه‌های برق که با سوخت فسیلی کار می‌کنند و دود ناشی از تولیدات مواد شیمیایی، بیشترین سهم در میان عوامل آلاینده انسانی را به خود اختصاص داده‌اند.

عواملی با منشأ انسانی عموما اتمسفر زمین را با ایجاد عناصر زیان آور و مخربی مانند اوزون، انواعی از کربن، انواع اکسید گوگرد و نیتروژن و ترکیبات آلی فرار آلوده می‌سازند.

عوامل آلوده کننده هوا

در چند سال اخیر آلودگی هوا به یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی تبدیل شده است. با صنعتی شدن هرچه بیشتر شهرها و کشورهای جهان و همچنین با افزایش جمعیت، نیاز به فعالیت‌های آلوده کننده هوا نیز بیشتر و بیشتر شده است. اکنون انسان بزرگ‌ترین سهم در آلوده کردن هوا و محیط زیست را به خود اختصاص داده است و همچنان در این مسیر رو به جلو قدم برمی‌دارد.

به فعالیت‌های روزانه خود فکر کنید، به نظرتان شما چه سهمی در آلودگی هوا دارید؟ آیا سیگار می‌کشید؟ آیا هر روز برای تردد تا محل کارتان از خودرو شخصی استفاده می‌کنید؟ آیا جز آن دسته افرادی هستید که روزانه حداقل یک کیسه زباله خشک و تر تفکیک نشده تولید می‌کنید؟ اگر پاسخ شما به این سوالات مثبت باشد سهم شما در آلودگی هوایی که تنفس می‌کنید، کم نیست!

فعالیت‌های روتین و روزانه مانند حمل و نقل، ساخت و ساز، کشاورزی و فعالیت‌هایی نظیر استخراج از معادن، تولید انرژی، فعالیت‌های صنعتی، ذوب فلزات و ... سهم زیادی در آلودگی هوا دارند. البته تمام عوامل آلوده کننده هوا مختص به فعالیت‌های انسانی نیستند. فوران آتش فشان و یا بروز آتش سوزی‌های گسترده طبیعی در جنگل‌ها نیز در آلودگی هوا نقش دارند؛ اما بروز چنین اتفاقاتی چندان متداول نیست. با این وجود باز هم عواملی که در آلودگی هوا نقش دارند را در دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی بررسی می‌کنیم.

در ادامه به بررسی چند مورد از مهم‌ترین عوامل طبیعی و انسانی آلوده کننده هوا می‌پردازیم.

عوامل طبیعی

  • آتشفشان‌ها: یکی از مهم‌ترین عوامل طبیعی اثرگذار در میزان آلودگی هوا فوران آتشفشان‌هاست. این فعالیت با ایجاد گازهای سمی نظیر گوگرد و کلرین و همچنین با ایجاد ذرات معلق خاکستر در آلودگی هوا دست دارد. اما آلودگی حاصل از فعالیت آتشفشانی چندان گسترده نمی‌شود.
  • آتش‌سوزی طبیعی در جنگل: هرچند یکبار شاهد بروز آتش سوزی‌های طبیعی در جنگل‌ها هستیم. این فعالیت با اضافه کردن کربن مونوکسید و آلاینده‌های آلی مانند هیدروکربن آروماتیک به اتمسفر زمین در آلودگی هوا دست دارد. این عامل به نسبت عامل قبل محدوده وسیع‌تری را درگیر آلودگی می‌کند.
  • فرایندهای پوسیدگی میکروبی: فرایند پوسیدگی توسط  میکروارگانیسم‌های محیطی با آزادسازی طبیعی انواع گازها، به ویژه گاز متان، تاثیر به سزایی در آلودگی هوا دارد.
  • فرایند فروپاشی رادیواکتیو: در فرایند فروپاشی طبیعی پوسته زمین گازهای زیان آوری نظیر رادون آزاد می‌شود؛ این فرایند نیز با آزادسازی چنین گازهایی می‌تواند به آلوده شدن اتمسفر زمین دامن بزند.
  • باد و جریان هوا: هرچند که جریان هوا و باد به تنهایی یک عامل آلاینده نیستند اما می‌توانند با حمل آلودگی از زمین به مناطق وسیع‌تر در آلوده شدن هوا دست داشته باشند.
  • افزایش درجه حرارت: افزایش درجه حرارت زمین به عنوان یک عامل ثانویه عمل می‍‌کند. این عامل طبیعی به صورت غیر مستقیم در آلوده شده هوا نقش دارد. افزایش درجه حرارت می‌توان عاملی برای افزایش میزان آلاینده‌های فرار در خاک، آب و هوا باشد و به این طریق در آلودگی هوا نقشی ایفا کند.

عوامل انسانی

  • حمل و نقل: روزانه چه تعداد خودرو با سوخت بنزین، نفت گاز و گازوئیل در سطح جاده‌های کشور تردد می‌کنند؟ صنعت حمل و نقل با افزودن آلاینده‌هایی نظیر کربن مونوکسید، اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و ذرات معلق از طریق احتراق داخلی سوخت‌های گوناگون باعث ایجاد آلودگی زیادی در جو زمین می‌شود.
  • فعالیت‌های ساخت و ساز: صنعت ساخت و ساز و تخریب با ایجاد ذرات معلق به عنوان یک عامل انسانی با استفاده از انواع مواد و مصالح ساختمانی و مواد شیمیایی در آلودگی هوا نقش دارد.
  • زباله سوزی و دفن زباله: تاکنون به این فکر کرده‌اید که بر سر حجم باورنکردنی زباله‌های تولید شده روزانه ما و شما چه بلایی می‌آید؟ زباله سوزی با ایجاد دود و گازهای سمی گوناگون باعث ایجاد آلودگی هوا می‌شود. علاوه بر این بخشی از زباله‌ها نیز در گورستان‌های دفن زباله مدفون می‌شوند که بعدها به دلیل پوسیدگی میکروبی، منجر به تولید گاز متان و آلودگی هوا خواهند شد.
  • نیروگاه برق ذغال‌ سنگی: سوخت ذغال سنگ با آزادسازی مجموعه‌ای از گازها و ذرات معلق و فلزاتی همچون آرسنیک، سرب، جیوه و ترکیبات آلی همراه است که هرکدام به تنهایی نیز سهم وسیعی در آلودگی هوا دارند.
  • گرمایش ساختمانی: سوزاندن سوخت‌های فسیلی به منظور ایجاد گرمایش در فصل پاییز و زمستان مجموعه‌ای از گازها و ذرات معلق را به هوا وارد می‌کند.
  • کشاورزی: فعالیت‌های کشاورزی با استفاده از آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها باعث انتشار گاز آمونیاک و سایر گازهای گلخانه‌ای می‌شوند و از این طریق به آلودگی هوا دامن می‌زنند. علاوه بر این در فعالیت کشاورزی با ایجاد آتش سوزی‌های مصنوعی و کنترل شده به ورود گازهای زیان آور و ذرات معلق به اتمسفر زمین کمک می‌شود.

انواع آلاینده‌ها

آلاینده واژه‌ایست که درباره تمام ترکیبات آلوده کننده به کار می‌رود. در کل به مجموعه‌ای از ذرات معلق، انواعی از گازها و گروهی از ترکیبات شیمیایی سمی که باعث افت کیفیت هوا می‌شوند آلاینده هوا گفته می‌شود. آلاینده‌ها را می‌توان از نقطه نظرهای گوناگونی طبقه بندی کرد و مورد بررسی قرار داد.

برای مثال آلاینده‌های هوا از نظر منبع انتشار در دو دسته آلاینده‌های انسانی و طبیعی قرار می‌گیرند. همین آلاینده‌ها را می‌توان از نظر محیط پذیرنده در دو گروه آلاینده‌های هوای آزاد و آلاینده‌های داخل قرار داد.

همچنین آلاینده‌ها بر مبنای شکل انتشار نیز در دو گروه آلاینده‌های اولیه و آلاینده‌های ثانویه دسته بندی می‌شوند. شاید عنوان آلاینده ثانویه کمی مبهم به نظر برسد. آلاینده‌های اولیه آن دسته از ذرات و مواد آلوده کننده هوا هستند که به صورت مستقیم در آلودگی هوا نقش دارند اما دسته دوم پس از ورود به جو و اتمسفر زمین با حضور در واکنش‌های شیمیایی به صورت غیرمستقیم دلیلی بر آلوده شدن هوا هستند.

نوع دیگری از دسته‌بندی بر مبنای حالت آلاینده اتفاق می‌افتد. آلاینده‌های هوا را می‌توان در دو گروه  ذره‌ای و گازی قرار داد. که در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا می‌پردازیم.

  • کربن دی اکسید: کربن دی اکسید یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های هواست که در اثر سوختن کامل مانند سوختن ذغال و مواد آلی در مجاورت اکسیژن، تنفس گیاهان و جانوران، تخمیر مایعات و ... تولید می‌شود. این گاز سمی که کربنیک هم نامیده می‌شود به لحاظ ظاهری بی‌رنگ است و بدون ایجاد هیچ بوی مشخصی فضا را آلوده می‌کند. کربن دی اکسید سنگین‌تر از هواست و به دلیل چگالی بالا در کف محیط منتشر می‌شود.
  • کربن مونوکسید: کربن مونوکسید در فرایند سوختن ناقص ایجاد می‌شود. اگر فرایند سوختن با کمبود اکسیژن اتفاق بیفتد به جای کربن دی اکسید، ترکیب کربن مونوکسید در فضا منتشر می‌گردد. این گاز نیز مانند آلاینده کربنیک رنگ و بوی خاصی ندارد اما بسیار سمی و واکنش پذیر است. گاز مونوکسید کربن بلافاصله پس از ورود به سیستم تنفسی با هموگلوبین‌ خون ترکیب شده و با ایجاد ترکیبی به نام کربوکسی هموگلوبین، مسمومیت و فلج دستگاه عصبی را به دنبال دارد.
  • اکسید گوگرد: اکسید گوگرد سومین آلاینده مهم هواست که رنگی ندارد اما بوی آن بسیار تند و غلیظ است. وسایل نقلیه، نیروگاه‌های برق و گرمایش مهم‌ترین منابع ایجاد اکسید گوگرد هستند که با سوزاندن سوخت‌های حاوی گوگرد به انتشار این گاز در هوا دامن می‌زنند. در اکسید گوگرد علاوه بر اینکه یک آلاینده اولیه محسوب می‌شود به صورت غیرمستقیم با کمک به تولید ازن نیز در آلودگی بیشتر هوا دست دارد.
  • اکسید نیتروژن: نیتروژن دی اکسید یکی دیگر از انواع آلاینده‌های گازی آلوده کننده هواست. این مهم‌‌ترین گازی است که به آلودگی‌ هوای شهری دامن می‌زند و غالبا منشا انسانی دارد. دود ایجاد شده از فعالیت وسایل نقلیه و نیروگاه‌ها حاوی اکسید نیتروژن است که استنشاق مقادیر زیادی از آن باعث التهاب مجاری تنفسی و سرفه‌های شدید می‌شود. تنفس این گاز در طولانی مدت به خصوص در کودکان و سالمندان بیماری‌های آسم و آلرژی را به دنبال دارد.
  • ترکیبات آلی فرار: ترکیبات آلی فرار گروه گسترده‌ای از انواع ترکیباتی سمی را شامل می‌شوند که برخی از آن‌ها منشا انسان ساخت دارند و گروهی دیگر نیز به صورت طبیعی  در محیط حضور دارند. همگی ترکیبات آلی فرار آلوده نیستند اما آن دسته از آلاینده‌هایی که در این گروه جای دارند در طولانی مدت سلامت انسان و محیط زیست را به خطر می‌اندازند.
  • ذرات معلق : آخرین دسته مهم از انواع آلاینده‌های هوا ذرات معلق هستند. این گروه ترکیبات جامد و مایع مختلفی را دربرمی‌گیرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کربن، مواد شیمیایی آلی پیچیده، سولفات‌ها، نیترات‌ها، گرد و غبار معدنی و آب معلق در هوا اشاره کرد. اندازه این ذرات متفاوت است و بزرگی اندازه بعضی از آن‌ها به قدری است که می‌توان با چشم غیرمسلح نیز متوجه آن شد. اما خطرناک‌ترین ذرات معلق آن دسته از ذراتی هستند که با چشم دیده نمی‌شوند. این ذرات آلاینده‌ قطری کمتر از ۱۰ میکرون دارند و به راحتی وارد جریان خون انسان و جانوران می‌شوند تا سلامت آن‌ها را به خطر بی‌اندازند.

تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان

به طور کلی آلودگی هوا طیف گسترده‌ای از اثرات مخرب بر سلامتی انسان را باعث می‌شود. سیستم تنفسی، سیستم قلب و عروق، سیستم عصبی، سلامت پوست، سلامت چشم و ... همگی تحت تاثیر آلودگی هوا با شدت متفاوتی آسیب می‌بینند. آسیب ایجاد شده توسط آلودگی هوا بر سلامت انسان در دو گروه اثرات کوتاه مدت و اثرات بلند مدت دسته بندی می‌شوند.

اثرات کوتاه مدت آلودگی بر سلامت انسان موقتی ایجاد شده و پس از مدتی رفع می‌شوند. برای مثال سوزش چشم‌ها، سوزش گلو، خارش و التهاب پوست و برونشیت از اثرات کوتاه مدت آلودگی هوا بر سلامت انسان هستند.

اثرات بلندمدت ناشی از آلودگی هوا برای سال‌ها و یا حتی برای همیشه باقی می‌مانند. این اثرات سلامت انسان را تا حدودی به خطر می‌اندازند و حتی ممکن است مرگ انسان را به دنبال داشته باشند. بیماری‌های حاد قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی مانند آمفیزم از بیماری‌هایی هستند که ممکن است به دنبال استنشاق دائمی هوای آلوده ایجاد شوند.

شاخص آلودگی هوا چیست؟

هوا همیشه به یک میزان آلوده نیست. میزان آلاینده‌ها تعیین می‌کند که کیفیت هوا در چه سطحی قرار می‌گیرد. شاخص آلودگی هوا برای گزارش کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم کاربرد دارد. می‌توان به کمک شاخص آلودگی میزان پاکی یا آلودگی هوا را بیان کرد. همچنین می‌توان تاثیری که میزان آلودگی هوا بر سلامت انسان می‌گذارد را به کمک شاخص آلودگی هوا تعیین کرد.

برای محاسبه شاخص کیفیت هوا که به اختصار با علامت AQI نشان داده می‌شود میزان پنج آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن، ازن سطح زمین، مونوکسید کربن و دی اکسید گوگرد را اندازه‌گیری می‌کنند. میزان این آلاینده‌ها در جو تعیین کننده سطح کیفیت هوا و میزان پاک یا آلوده بودن آن است.

شاخص آلودگی هوا هر روز اندازه گیری می‌شود و بر اساس سطح کیفیت هوا هر روز هشدارهای لازم ارائه می‌گردد. در بعضی از روز‌های سال آلودگی هوا به حدی است که حضور در فضای باز برای کودکان و افراد مسن از هر قشری(سالم یا بیمار) قدغن می‌شود.

راه‌های مقابله با آلودگی هوا

درحال حاضر آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست محیطی و یکی از مهم‌ترین معضلاتی است که بر سلامت انسان و دیگر جانداران تاثیر منفی دارد. آلودگی هوا علاوه بر اثرات مخربی که بر سلامت انسان و جانوران می‌گذارد یک عامل مهم در ایجاد تغییرات اقلیمی است و ما به عنوان بزرگ‌ترین گروه ساکنان زمین که بیشترین سهم را در ایجاد آلودگی هوا داریم در مقابله با وضعیت ایجاد شده نیز مسئولیم. هرچند که بخش بزرگی از این آلودگی ایجاد شده ناشی از آلاینده‌های صنایع و تولیدات کارخانه‌ایست اما هنوز هم می‌توان با راهکارهایی ساده به بهبود کیفیت هوا کمک کرد.

برای کنترل میزان آلودگی هوا قرار نیست کار عجیب و غریبی انجام دهیم. می‌توان به کمک راهکارهای بسیار ساده‌ از میزان تولید آلاینده‌های هوا کم کرد. برای مثال بیرون نرفتن با خودرو تک سرنشین و جایگزین کردن حمل و نقل عمومی، ممنوعیت کامل استفاده از ماشین شخصی در روزهای آلوده، جایگزین کردن محصولات قابل بازیافت و کاهش مصرف پلاستیک، عدم استفاده از دخانیات به خصوص سیگار و کاشتن درخت راه‌های ساده‌ای هستند که هرچند کوچک اما در طولانی مدت تاثیرات مثبت بزرگی بر کاهش میزان آلودگی هوا دارند.